حضرت آیت الله العظمی سیدکاظم حسینی حائری _{دامت برکاته}

شخصیت ممتاز علمی حوزه‌های علمیه

آیت الله سیدکاظم حسینی حائری، دهم شعبان 1357 هجری قمری در کربلای معلا و در میان خانواده‌ای عالم‌پرور و روحانی زاده شد. پدرش، آیت الله سیدعلی حسینی حائری بود که دروس حوزوی را در زادگاه خود، شهر کربلا، شروع و برای ادامه و تکمیل درس‌هایش به حوزۀ علمیه نجف مهاجرت کرد. در این هجرت، سیدکاظم کودکی شیرخواره بود. آیت الله سیدعلی حائری، در نجف اشرف، از عالمان و استادان این دیار به شمار می‌آمد. او، سرانجام پس از عمری مجاهدت علمی، سال 1398 هجری در نجف درگذشت و در صحن حیدری بخش بالاسر امام علی ^{علیه السلام} به خاک سپرده شد. مادر آیت الله حائری، دختر آیت الله شیخ محمدرضا فاضل بود که در دوره و دیار خود، بانویی با فضیلت و اهل علم به شمار می‌آمد.

آیت الله حائری، پنج برادر داشت که دو تن از آنان در کودکی از دنیا رفتند و یکی هم، آیت الله سیدمحمدعلی حسینی حائری بود که در زندان‌های رژیم بعث عراق، زیر شکنجه، به شهادت رسید. دو تن دیگر از برادران ایشان، آیت الله سیدعلی‌اکبر حسینی حائری و حجت الاسلام و المسلمین سیدمحمدحسین حسینی حائری در قید حیات‌اند.

آیت الله سیدکاظم حسینی حائری، بدین سبب به حسینی ملقب است که نسب شریفش به امام زین العابدین، امام حسین، امیر المؤمنین و حضرت فاطمه می­رسد؛ اما حائری بودن ایشان، به این دلیل است که خود و پدر بزرگوارش در کربلا و در حائر حسینی به دنیا آمده­اند.

آیت الله حائری در سن پنج‌سالگی دروس دینی را پیش مادر فاضلش آغاز کرد. او، خواندن و نوشتن، تلاوت قرآن، زیارت و دعا و تعدادی از رساله­های عملیه و کتاب­های حدیث مانند عین الحیاة علامۀ مجلسی را از مادرش فرا گرفت. وی، سپس ادبیات عرب و برخی دروس حوزوی، مانند کتاب مکاسب شیخ انصاری و کفایة الاصول آخوند خراسانی را نزد پدرش آموخت. نبوغ سرشار وی، سبب شد که پدر روش خاصی را، جز روش رایج،  برای آموزش علوم حوزوی به او برگزیند. آیت الله حائری، برای فراگیری سایر دروس دینی و علوم حوزوی، نزد استادان بزرگ دیگری از حوزه علمیه نجف نیز تلمذ کرد که مهم‌ترین آنها آیت الله العظمی سیدمحمود شاهرودی و آیت الله شهید سیدمحمدباقر صدر بودند.

او، در سن 17 سالگی سطوح عالی حوزه را تمام و در درس خارج فقه و اصول آیت الله العظمی سیدمحمود شاهرودی شرکت کرد. مدت شاگردی او نزد آیت الله شاهرودی نزدیک به 12 طول کشید و از شاگردان بسیار فعال و مستشکلان درس ایشان بود. وی، سالیان درازی با آیت الله شاهرودی همراهی و ملازمت داشت و از محضر ایشان بهره‌های علمی بسیاری برد. همین مصاحبت علمی، سبب شد که وقتی به بلوغ علمی رسید، آیت الله شاهرودی برخی استفتائات را به او ارجاع ‌بدهد.

استاد دومی که در زندگی علمی آیت الله حائری و پرورش شخصیت علمی ایشان نقش و تأثیر فراوان داشت، شهید آیت الله سیدمحمد باقر صدر بود. او، در نجف اشرف مدتی طولانی ملازم شهید صدر شد و از محضر این استاد توانمند، درس­هایی مانند فقه، اصول، فلسفه و اقتصاد را آموخته و در شمار شاگردان شاخص و مبرز ایشان قرار گرفت. همچنین، در فعالیت‌های علمی استاد مشارکت داشته و کمک‌کار ایشان بود؛ از جمله در تألیف کتاب الاُسُس المنطقیة للاستقراء کمک شایانی به استادش کرد. جایگاه علمی آیت الله حائری در میان دیگر شاگردان، سبب شد که بسیاری از مقلدان شهید صدر، پس از او، در احکام شرعی و امور سیاسی، به ایشان رجوع کنند. به همین دلیل، ایشان علاوه بر تدریس، به استفتائاتی از سراسر دنیا نیز پاسخ می‌دهد.

آیت الله حائری به استاد شهیدش علاقه ­شدیدی داشت؛ به‌ گونه‌ای که وقتی خبر شهادت او را شنید، مدتی از خانه بیرون نیامد و شبانه­روز می‌گریست. او، جدایی از استاد در هجرت از عراق و سپس، شهادت او را دو مصیبت بزرگ می‌دانست که سبب بی‌تابی و حزن فراوان او شد. دلدادگی این شاگرد به استاد، یک‌سویه نبود؛ بلکه شهید سیدمحمدباقر صدر هم به این شاگرد ممتازش علاقه داشت و رابطه آن دو، همانند پیوند فرزندی و پدری بود. سخنان شهید سیدمحمدباقر صدر در بارۀ آیت الله حائری، از توجه و علاقه فراوان او به این شاگردش حکایت دارد. او، بارها شفاهی یا مکتوب، جایگاه علمی سیدکاظم حائری را ستوده و آرزوی بلندش را در بارۀ این شاگرد توانمندش به زبان آورده است. شاهد این دلدادگی دوسویه، نامه‌های پیاپی این استاد و شاگرد، پس از هجرت آیت الله حائری به ایران است که سرشار از علاقه، محبت، عطوفت و قدردانی این دو نسبت به یک‌دیگر است.

آیت الله حائری، در سال 1394 هجری قمری از نجف اشرف مهاجرت کرده و در شهر مقدس قم ساکن شد. او در حوزه علمیه قم، فعالیت علمی­ خود را با تدریس سطوح عالی آغاز کرد و پس از مدت کوتاهی، به تدریس دورس خارج فقه و اصول روی آورد. ایشان، طی نزدیک به سی سال، دو دوره خارج فقه و اصول را تحقیقی، عمیق و دقیق تدریس کرده و در آن، ابواب فقهی فراوانی مانند قضاوت، حکومت و عقود را با مباحث حقوقی تطبیق داده است. کرسی درس‌ خارج فقه و اصول ایشان، در برخی سال­ها، روزانه چهار بار برگزار می‌شد. در این درس‌ها، که به زبان عربی ارائه می‌شد، شاگردانی حضور داشتند که در پی تبحر و تعمق در علوم حوزوی بودند؛ حتی گروهی از طلبه­های فاضل ایرانی، به دلیل تحقیقی بودن این درس، در آن شرکت می­کردند. بحث­های خارج فقه و اصول ایشان همچنان ادامه دارد.

ایشان، در کنار تدریس مداوم فقه و اصول، در طول هفته و در مناسبت‌هایی مانند ماه رمضان،  تفسیر، اخلاق و عقاید را هم برای طلاب و دیگر علاقه‌مندان به این معارف تدریس می‌کرد.

آیت الله حائری، افزون بر تدریس، به منظور تربیت و آموزش جوانان عراقی، مدرسۀ علمیه‌ای را سال 1401 قمری در شهر قم، به نام شهید سیدمحمدباقر صدر، تأسیس کرد. این، تنها مدرسه­ به زبان عربی در حوزۀ علمیۀ قم و نخستین مدرسه‌ای بود که در آن، اندیشه­های شهید صدر تدریس و روش او پیموده می‌شد. این مدرسه، تا کنون، بیش از 2000 عالم، استاد و واعظ را تربیت کرده که تعدادی، سلاح به دست گرفته و در راه دفاع از اسلام، رو در روی طاغوت عراق ایستادند و شهید شدند. ایشان، پس از سقوط رژیم بعثی عراق، مدرسۀ دیگری را به نام شهید صدر در نجف اشرف راه‌اندازی کرد که در آن، طلاب فراوانی به تحصیل و تهذیب اشتغال دارند.

آیت الله حائری، علاوه بر این دو مدرسه، مؤسسه­ای تبلیغی را هم برای اعزام روحانی به مناطق مورد نیاز تأسیس کرده و آن را هم به نام استادش شهید صدر نامیده است.

حاصل این تلاش‌ها و مجاهدت‌های عالمانه استاد حائری، تربیت و تعلیم شاگردان فراوانی بوده است که هریک در جایگاه خود، سرمنشأ آثار وبرکات علمی و عملی بسیاری شده‌اند. تعداد قابل توجهی از طلاب حوزۀ علمیۀ نجف و قم، با شاگردی در محضر ایشان و بهره‌مندی از این سرچشمۀ دانش، به درجات عالی فضل و دانش رسیده­اند. برخی، هم اکنون در مراکز علمی، سیاسی، تربیتی و دینی جمهوری اسلامی ایران و خارج از آن، به خدمت مشغول‌اند و برخی دیگر، از استادان حوز‌ه‌های علمیه ایران، عراق و دیگر کشورها به شمار می‌آیند.

آیت الله حائری، پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، از جمله کسانی بود که ‌می‌کوشید با ارائه نظریه حکومت اسلامی و تشکیل آن، احکام خدا در زمین برپا شود. بدین منظور، آثاری را تدوین و به نگارش در آورد؛ ازجمله: أساس الحکومة الاسلامیة (پایه­های دولت اسلامی)؛ الکفاح المسلح فی الاسلام (مبارزه مسلحانه در اسلام)؛ ولایة الامر فی عصر الغیبة. او، پس از هجرت از نجف و سکونت در ایران، همچنان این مجاهدت عالمانه را استمرار بخشیده و با استادش سیدمحمدباقر صدر، در این باره مکاتبه داشت. پس از شهادت آیت الله صدر، مجاهدان جنبش اسلامی عراق را با تعالیم و ارشادات خود همراهی و در این باره کتاب ارزشمند دلیل المجاهد را در دوران رژیم بعث عراق منتشر کرد. همچنین، پس از رحلت آیت الله سیدمحمدصادق صدر، رهبری و مدیریت انقلاب اسلامی مردم عراق را بر عهده گرفت. او، در زمان رژیم بعث و پس از سرنگونی آن، نیز در دوره اشغال عراق، رهنمودهایی را در قالب بیانیه­ خطاب به مردم عراق صادر کرد؛ از جمله: بیانیه مشهور مهدور الدم بودن شخصیت‌های اصلی حزب بعث عراق؛ بیانیه نامشروع بودن قانون اساسی موقت عراق و پیشنهاد قانون اساسی دائمی برای جمهوری اسلامی عراق؛ محکومیت ورود نیروهای متجاوز همپیمان به عراق؛ تأکید بر لزوم یکپارچگی و همبستگی میان مردم عراق و احترام آنان به مراجع و علمای دین.

آیت الله سیدمحمدصادقصدر، معروف به صدر دوم، از همشاگردی‌های آیت الله حائری در محضر درس شهید سیدمحمدباقر صدر بود که به مناسبت‌های گوناگون، مقام علمی استاد حائری را یاد آور شده است؛ ازجمله: ارجاع فضلای حوزوی به سیدکاظم حائری برای دریافت تقریرات شهید صدر، اعلام اعلمیت مطلق او و رجوع متعیّن به او در تقلید.

آیت الله حائری، در طول اقامت خود در ایران، از حوادث و وقایع داخلی ایران، به ویژه جنگ تحمیلی عراق ضد ایران، غافل نبوده و به آن اهتمام ویژه‌ای داشت. او در این راه، اولین فرزندش، سیدجواد را تقدیم انقلاب اسلامی کرد. سیدجواد، زمانی که رژیم صدام به جمهوری اسلامی ایران حمله‌ور شد، برای دفاع از ایران اسلامی، در جبهه‌های جنگ شرکت کرد و در سن 18 سالگی به فیض شهادت رسید.

تواضع علمی و فروتنی اجتماعی، از خصایص آیت الله حائری است. او، تا آنجا که توان دارد، در برآوردن نیاز مردم بسیار می‌کوشد. بارها دیده­ شده که مهمان­ها یا کسانی را که برایش کار می­کنند، خود پذیرایی می­کند. همین‌طور، خواسته کسانی را که از ایشان به مهمانی دعوت می‌کنند، می‌پذیرد؛ حتی اگر از افراد پایین­دست باشند.

از دیگر رفتارهای فروتنانه ایشان، قبول سخن منطقی و اندیشه درست حتی از طلبۀ مبتدی است. این‌گونه فروتنی­ها با تکلف یا از سر انفعال نیست؛ بلکه از حالت طبیعی و گذشت ذاتی ایشان بر می‌خیزد.

تألیفات

قلم استوار استاد سیدکاظم حائری، در کنار دانش و بینش وافر ایشان، باعث شده است در عمر پر برکت علمی خود، تعداد فراوانی کتاب و مقاله علمی را در موضوعات گوناگون به تحریر در آورد و از این راه، کتابخانۀ علوم اسلامی را به زینت آثار خود بیاراید. برخی از این نوشته‌ها به چاپ رسیده و برخی دیگر، در انتظار چاپ هستند.

عناوین مهم‌ترین کتاب‌ها و مقاله‌های انتشار یافته این شخصیت علمی، عبارت‌اند از:

1.      مباحث الاصول: تقریرات اصول آیت الله شهید سیدمحمدباقر صدر همراه تعلیقات، در پنج جلد؛

2.      اساس الحکومة الاسلامیة: پژوهشی استدلالی در تطبیق با دموکراسی، شورا و ولایت فقیه؛

3.      الکفاح المسلّح فی الاسلام: در بارۀ جهاد در دوران غیبت؛

4.      ولایة الأمر فی عصر الغیبة: کاوشی فقهی‌استدلالی پیرامون حکمرانی در دوران غیبت؛

5.      دلیل المجاهد: مجموعه فتاوا در بارۀ سوال­های مجاهدان و مبارزان ضد رژیم بعثی عراق؛

6.      القضاء فی الإسلام: کاوشی استدلالی پیرامون قضا در فقه اسلامی و تطبیقی آن با حقوق؛

7.      الإمامة و قیادة المجتمع: مجموعه­ای از سخنرانی­های ایشان در منصب امامت و رهبری امامان معصوم؛

8.      الفتاوی المنتخبة: رسالۀ عملیۀ و استفتائات در دو مجلد؛

9.      المرجعیة و القیادة: مجموعه سخنرانی در باره مرجعیت و از ارتباط آن با رهبری؛

10.  دلیل المسلم المغترب: مجموعه فتوا و استفتائات در بارۀ مسلمانان مقیم کشورهای غربی؛

11.  تزکیة النفس: کتابی اخلاقی در باره تزکیه نفس؛

12.  فقه العقود: پژوهشی تطبیقی بین فقه اسلامی و حقوق؛

13.  تعلیقة فقهیة علی موجز أحکام الحجّ: تعلیقه­ای بر احکام حج استاد شهید صدر؛

14.  تعلیقة فقهیة علی الجزء الأوّل من الفتاوی الواضحة: تعلیقه بر رسالۀ عملیۀ شهید صدر؛

15.  اصول الدین: بحثی مختصر در بارۀ اصول پنج‌گانۀ دین؛

16.  ترجمة حیاة الاستاذ الشهید الصدر: شرح حال شهید سیدمحمدباقر صدر؛

17.  أدوار التاریخ فی القرآن: مقاله‌ای علمی که در شماره‌های 30 تا 34 مجلۀ الحوار الفکری و السیاسی در سال‌های 1405 تا 1407 منتشر شد. این مقاله، تفسیر موضوعی قرآن کریم برگرفته از سخنان استاد شهید صدر است که بعدها با عنوان المدرسة القرانیة انتشار یافت؛

18.  نظرة الإسلام الی الحقوق الزوجیة: مقاله­ای که برای کنگرۀ ششم الفکر الاسلامی نوشته و در جمادی الاخرة 1408 هجری چاپ شد؛

19.  العیوب التی یفسخ بها النکاح: مقاله منتشر شده در شمارۀ 9 مجلۀ فقه اهل البیت ^{علیهم‌ السلام} سال 1419 هجری؛

20.  جایگاه ذبح در حج: مقاله چاپ شده در شمارۀ 28 مجلۀ مجلۀ فقه اهل البیت ^{علیهم‌ السلام} سال 1423 هجری؛

21.  الإرهاب أو المحاربة أو الإفساد: مقاله چاپ شده در شمارۀ 1 مجلۀ الآفاق سال 1423 هجری.

شورای علمی نوزدهمین همایش کتاب سال، به پاس 70 سال مجاهدت علمی و تألیف آثار گرانسنگ، حضرت آیت الله العظمی سیدکاظم حسینی حائری _{دامت برکاته} را به عنوان شخصیت ممتاز علمی حوزه‌های علمیه معرفی و مقام علم و تقوای ایشان را ارج می‌نهد