مرحوم حجت الاسلام و المسلمین دکتر سیّدعباس موسویان رحمت الله علیه
شخصیت ممتاز علمی در عرصه فقه اقتصادی
مرحوم حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید‌عباس موسویان، سال ۱۳۳۹ شمسی در عجبشیر آذربایجان شرقى به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی را در همین شهر خواند؛ اما دوره دبیرستان را در هنرستان صنعتی شهر تبریز و در رشته برق ادامه داد.
سال ۱۳۵۸، در رشته برق وارد دانشگاه شد؛ اما پس از انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاه‌ها، به تحصیل علوم دینی روی آورده و از سال ۱۳۶۰ وارد حوزه علمیه قم شد. همزمان با کسب دروس مقدمات و سطوح در حوزه علمیه، رشته اقتصاد نظری را هم در دانشگاه مفید قم تحصیل کرد. از سال ۱۳۶۸، مدت ده سال، در کرسی درس خارج فقه و اصول حاضر شد. سال ۱۳۷۳، کارشناسی ارشد را در رشته اقتصاد نظری از دانشگاه شهید بهشتی تهران اخذ کرد و بعد از آن، به تحصیل در دوره دکترای تخصصی تفسیر و علوم قرآن در همین دانشگاه مشغول شد. در سال ۱۳۸۲، دکترای تخصصی تفسیر و علوم قرآنی خود را گرفت و موفق شد در سال ۱۳۸۴، مدرک دکترای فقه اقتصادی را نیز دریافت کند.
این روحانی برجسته، در کنار تحصیل علوم حوزوی و دانشگاهی، به تدریس آموخته‌ها و اندوخته‌های علمی خود، به ویژه در عرصه فقه و اقتصاد پرداخته و شاگردان فراوانی را در این زمینه تربیت کرد. کسب عنوان «استادتمام» در گروه اقتصاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، از موفقیت‌های او در کرسی تدریس اقتصاد اسلامی است.
حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید‌عباس موسویان، از محققان و متخصصان فقه اقتصادی و صاحب‌نظران بانکداری اسلامی و دیگر مسائل مالی فقه به شمار می‌آمد. بسیاری از نگارش‌ها و نظریه‌های کارشناسانه او در زمینه اقتصاد اسلامی، مبتنی بر اصول و مبانی فقهی بوده و بر همین اساس، از مسائل بانکی، پولی و امور مالیاتی کشور در سیستم بانکی، وزارتخانه‌های اقتصادی و مجلس شورای اسلامی گره‌گشایی می‌کرد.
سِمَت‌های علمی
این اقتصاددان حوزوی، با تکیه بر دانش و پژوهش‌های خود در زمینه فقه و اقتصاد اسلامی و بر اساس آموزه‌ها و اجتهادات فقیهانه‌اش در این عرصه، سِمَت‌ها و مسئولیت‌های بسیاری را به دوش کشید که برخی عبارت بودند از:
1. عضو هیئت امنای پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به تنفیذ رهبر معظم انقلاب اسلامی؛
2. رئیس سابق پژوهشکده نظام‌های پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛
3. عضو شورای فقهی بانک مرکزی جمهوری اسلامی؛
4. نایب‌رئیس کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار؛
5. عضو هیئت امنای دانشگاه امام صادق علیه السلام به حکم رهبر معظم انقلاب اسلامی؛
6. عضو انجمن اقتصاد اسلامی حوزه‌های علمیه؛
7. عضو انجمن مالی اسلامی؛
8. عضو هیئت مدیره صندوق قرض الحسنه مرکز خدمات حوزه‌های علمیه؛
9. عضو شورای علمی بنیاد نخبگان استان قم؛
10. مشاور فقهی بانک توسعه صادرات ایران؛
11. مشاور ویژه دبیرکل در امور فقهی و اقتصادی کانون شرکت‌های لیزینگ ایران.
آثار علمی
حجت الاسلام و المسلمین سید‌عباس موسویان، در چند دهه زندگی عالمانه، آثار و تألیفات علمی و پژوهشی بسیاری را بر محور فقه و اقتصاد از خود برجای گذاشت. شماری از این آثار، در قامت کتاب و برخی در قالب مقاله به جامعه علمی عرضه شده است. طرح‌های پژوهشی و نظریه‌پردازی در عرصه اقتصاد اسلامی، دسته دیگری از فعالیت‌های پژوهشی این شخصیت ممتاز حوزه است. برخی آثار مکتوب این روحانی ارزشمند، به شرح ذیل است:
کتاب‌ها
1. بانکداری اسلامی؛ بانکداری مرکزی و سیاست‌گذاری پولی و ارزی؛
2. بانکداری اسلامی؛ مبانی نظری و تجارب عملی؛
3. بازار سرمایه اسلامی؛
4. معاملات بانکی از منظر مراجع تقلید؛
5. تجربه بانکداری بدون ربا در ایران؛
6. طرح تحول نظام بانکی؛
7. ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)؛
8. پس‌انداز و سرمایه‌گذارى در اقتصاد اسلامى؛
9. کلیات نظام اقتصادى اسلام؛
10. ربا و مسائل عصر حاضر؛
11. پول و نظام‌هاى پولى؛
12. فلسفه اقتصاد اسلامى؛
13. بهره یا ربا.
مقاله‌ها
1. «عقود با بازدهی ثابت، مشکل اساسی بانکداری بدون ربا»، همایش بانکداری اسلامی، ۱۳۷۶؛
2. «سپرده‌های انتقال‌پذیر در بانکداری بدون ربا»، همایش بانکداری اسلامی، ۱۳۷۷؛
3. «بررسی فقهی‌اقتصادی ساختار بانکداری بدون ربا»، همایش بانکداری اسلامی، ۱۳۷۸؛
4. «بهره بانک‌های دولتی»، مجله علمی‌پژوهشی نامه مفید، شماره ۱۲؛
5. «بهره بانکی همان ربا است»، مجله نقد و نظر، شماره ۱۳-۱۴، 1376؛
6. «توجیهات حقوقی و اقتصادی بهره»، مجله کتاب نقد، شماره ۱۱، ۱۳۷۸؛
7. «بررسی فقهی‌اقتصادی اوراق مشارکت جایگزین اوراق قرضه»، کنفرانس سیاست‌های پولی و ارزی ۱۳۷۸، تهران؛
8. «نظریه‌های ربا و بهره»، مجله علمی‌پژوهشی اقتصاد اسلامی، شماره ۲۷، ۱۳۸۷؛
9. «طراحی کارت‌های اعتباری در بانکداری بدون‌ربا»، مجله علمی‌پژوهشی اقتصاد اسلامی، شماره 28، ۱۳۸۷؛
10. «تبدیل به اوراق بهادار کردن دارایی‌ها در بانکداری بدون ربا»، بیستمین کنفرانس سیاست‌های پولی و ارزی، ۱۳۸۹.
افتخارات علمی
مرحوم حجت الاسلام و المسلمین موسویان، در پژوهش‌ها و نگارش‌های فقهی‌اقتصادی خود، کوشیده است به قدر بضاعت علمی‌اش، برخی حدود دانش اقتصاد اسلامی را بگستراند و بخشی از غوامض مسائل آن را بگشاید. درخشش آثار و فعالیت‌های محققانه او در مجامع و هماوردهای علمی و کسب جوایز و نشان‌های علمی، گواه روشنی است بر این ادعا. برخی جوایز و افتخارات علمی این فقیه اقتصادی عبارت بودند از:
1. کسب جایزه بین المللی از نخستین کنگره جهانی علوم انسانی‌اسلامی، برای «طرح بانکداری اسلامی»، 1392؛
2. کسب عنوان چهره برگزیده اقتصاد اسلامی از جایزه اقتصاد اسلامی شهید صدر؛
3. نظریه‌پرداز برجسته جشنواره فارابی، برای برگزای کرسی «نقد ربا در قرض‌های تولیدی و تجاری»، 1387؛
4. کتاب بانکداری مرکزی اسلامی و سیاست‌گذاری پولی و ارزی، برگزیده بیستمین همایش کتاب سال حوزه؛
5. کتاب بازار سرمایه اسلامی، برگزیده پانزدهمین همایش کتاب سال حوزه، جشنواره علمی‌پژوهشی علامه طباطبایی، بیست‌وچهارمین جایزه کتاب فصل و شایسته تقدیر سی‌ویکمین جشنواره کتاب سال جمهوری اسلامی؛
6. کتاب بانکداری اسلامی، شایسته تحسین دومین همایش کتاب سال حوزه؛
7. کتاب طرح تحول نظام بانکی، طرح برگزیده و پژوهش برتر سال بانک مرکزی و اثر شایسته تقدیر هجدهمین دوره جایزه کتاب فصل؛
8. کتاب ابزارهای مالی اسلامی، برگزیده جشنواره فارابی (1387) و نهمین جشنواره دین‌پژوهی؛
9. کتاب ربا، برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، 1379؛
10. مقاله «حوزه‌های فقاهتی و عرصه‌های کارشناسی بانکداری اسلامی»، رتبه دوم سومین جشنواره اقتصاد اسلامی؛
11. نظریه «نقد ربا در قرض‌های تولیدی و تجاری»، تقدیر در همایش کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره.
مرحوم حجت الاسلام و المسلمین دکتر سیّدعباس موسویان، پس از نزدیک به چهار دهه مجاهدت علمی در عرصه بانکداری اسلامی و ارائه خدمات برجسته علمی در مسائل مالی فقه، سرانجام با کوله‌باری از تقوا و فضیلت، روز یک‌شنبه، 19 مردادماه 1399، در سن شست سالگی به سوی معبود شتافت و در جوار مضجع منور حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها آرمید.
شورای علمی بیست‌ودومین همایش کتاب سال حوزه، به پاس سال‌ها تلاش عالمانه و تألیف آثار گرانسنگ، مرحوم حجت الاسلام و المسلمین دکتر سیّدعباس موسویان رحمت الله علیه را شخصیت ممتاز علمی در عرصه فقه اقتصادی معرفی و با ارج نهادن به مقام علم و تقوای ایشان، علو درجات را برای آن مرحوم از درگاه خداوند منان مسئلت می‌نماید.
| 
